ตอนที่ 9 โรคและการรักษาโรคในสัตว์น้ำ

โรคสัตว์น้ำ

โรคสัตว์น้ำ หมายถึง กระบวนการใดๆ ที่ทำให้สัตว์น้ำเกิดความอ่อนแอ มีผลขัดขวาง หรือเปลี่ยนแปลงประสิทธิภาพการทำงานของระบบต่างๆ ของสัตว์น้ำจากสภาวะปกติ รวมทั้งการตอบสนองต่อปัจจัยแวดล้อม เช่น สารพิษ สภาพภูมิอาการ อาหาร เชื้อโรค ความบกพร่องแต่กำเนิด ความบกพร่องที่เกิดขึ้นในธรรมชาติ ซึ่งส่งผลกระทบต่อสุขภาพ โดยสามารถเกิดได้ขึ้นพร้อมกันได้มากกว่าหนึ่งปัจจัย  (Wobeser, 1981; Hedrick, 1998)

สาเหตุของการเกิดโรคสัตว์น้ำ การเกิดในโรคสัตว์น้ำขึ้นอยู่กับปัจจัยสำคัญ 3 ปัจจัย ประกอบด้วย                    1.สัตว์น้ำ (host) หมายถึงสัตว์น้ำที่อ่อนแอ พร้อมยอมรับเชื้อ (host susceptibility) 2.เชื้อโรค (pathogen) ที่มีความรุนแรงในการทำให้เกิดโรค (pathogen virulence) 3.สภาพแวดล้อม (environment) ที่ทำให้เกิดความเครียด (environmental stress) (ชะลอ, 2528)

 

ประเภทของโรคสัตว์น้ำ แบ่งเป็น 2 ประเภท ได้แก่

– โรคติดเชื้อ (infectious disease) เป็นโรคทีมีสาเหตุจากเชื้อโรค และสามารถถ่ายทอดไปสู่สัตว์ตัวอื่นได้ (transmittable) สามารถแบ่งเชื้อที่เป็นสาเหตุของโรคติดเชื้อได้เป็น 4 กลุ่ม ได้แก่ ไวรัส (virus) แบคทีเรีย (bacteria) รา (fungi) และปรสิต (parasites)

– โรคไม่ติดเชื้อ (non-infectious disease) เป็นโรคที่ไม่มีสาเหตุมาจากเชื้อโรค และไม่สามารถถ่ายทอดไปสู่สัตว์ตัวอื่นได้ (non-transmittable) ส่วนใหญ่เกิดจากสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสม (นเรศ, 2562)

ตัวอย่างโรคสัตว์น้ำและการรักษา

โรคครีบกร่อน (Fin Rot disease) เป็นโรคที่มีสาเหตุมาจากเชื้อแบคทีเรีย พบบ่อยในปลาสวยงาม    โดยอาการเริ่มจากการที่ปลายครีบและผนังที่ยึดก้านครีบกร่อนแหว่ง จากนั้นก้านครีบจะค่อย ๆ กร่อนไปด้วยจนหมดทั้งครีบ รักษาด้วยการแช่ยาOxytetracyclin 1 – 3 กรัมต่อน้ำ 100 ลิตร (กมลพร และสุปราณี, 2544)

โรคจุดขาว (White Spot disease) เป็นโรคที่เกิดได้ทั้งปลาน้ำจืด และปลาทะเล ในปลาน้ำจืดจะมีสาเหตุมาจากปรสิต Ichthyophthirius multifiliis เป็นสัตว์เซลล์เดียวขนาดเล็ก นิยมเรียกสั้นๆว่า Ich (อิ๊ก) ส่วนในปลาน้ำกร่อย และปลาทะเลมีสาเหตุมาจากปรสิต Cryptocaryon irritans ปลาที่พบจะจุดสีขาวขนาดเล็กเหมือนเม็ดเกลือ ปรากฏบนลำตัว ครีบ และเหงือกของปลา นอกจากนี้ ยังสังเกตอาการอื่นๆ เช่น การถูไถกับพื้นตู้ ครีบห่อ หรือยึดติดกัน การเคลื่อนไหวช้าลงและเฉื่อยชา รักษาด้วยการแช่ฟอร์มาลีนความเข้มข้น 2.5-3 กรัมต่อน้ำ 100 ลิตร (นเรศ, 2562)

เอกสารอ้างอิง

กมลพร ทองอุไร และ สุปราณี ชินบุตร. (2544). การป้องกันและกําจัดโรคปลา. กรุงเทพฯ:                                           สถาบันวิจัยสุขภาพสัตว์น้ำจืด กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์.

ชลอ ลิ้มสุวรรณ. 2528. โรคปลา. คณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์,กรุงเทพฯ.

นเรศ ซ่วนยุก. 2562. วิชาโรคสัตว์น้ำ (Aquatic Animal Diseases). มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, สงขลา

Anderson, D. P. 1974. Fish Immunology. T. F. H. Publications, New Jersey.

Snieszko, S. F. 1974. The effects of environmental stress on outbreaks of infectious diseases of fishes. J. Fish Biol. 6: 197-208.