ทำไมเราถึงเรียก “ปลาหมึก” ทั้งที่มันไม่ใช่ปลา?

ทำไมเราถึงเรียก “ปลาหมึก” ทั้งที่มันไม่ใช่ปลา? เจาะลึกมุมมองภาษาศาสตร์และชีววิทยา Slug: why-squid-called-fish-thai-language

เมื่อพูดถึงสัตว์ทะเลยอดนิยมอย่าง “ปลาหมึก” “ปลาวาฬ” หรือ “ปลาโลมา” หลายคนอาจจะเคยได้ยินข้อโต้แย้งทางวิชาการว่า “สัตว์เหล่านี้ไม่ใช่ปลา อย่าเรียกมีคำนำหน้าว่าปลา” แต่ในมุมมองของภาษาไทย การเรียกเช่นนี้ถือว่าผิดมหันต์จริงหรือไม่? ภูเก็ตอควาเรียม (Phuket Aquarium) พาคุณไปหาคำตอบผ่านมุมมองของนักวิชาการด้านภาษาศาสตร์

ที่มาของคำว่า “ปลา” ในสัตว์ที่ไม่ใช่ปลา ในอดีต การจำแนกหมวดหมู่สัตว์ของคนไทยไม่ได้อิงตามหลักอนุกรมวิธาน (Taxonomy) แบบตะวันตก แต่จัดกลุ่มตามถิ่นที่อยู่ สัตว์ที่อาศัยในน้ำจึงมักถูกเหมารวมว่าเป็น “ปลา” หรือได้รับอิทธิพลจากการแปลคำศัพท์ภาษาอังกฤษโดยตรง เช่น:

• Starfish -> ปลาดาว

• Jellyfish -> แมงกะพรุน (หรือบางท้องถิ่นเรียกปลากะพรุน)

มุมมองภาษาศาสตร์: ศาสตร์ vs ศิลป์ การใช้ภาษาไทยนั้นขึ้นอยู่กับ “ความนิยม” และ “ความเข้าใจของสังคม” เป็นหลัก การพยายามบังคับให้เปลี่ยนคำเรียกที่ใช้กันมาอย่างยาวนานอาจไม่ใช่เรื่องง่าย และอาจขัดต่อธรรมชาติของภาษา ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร. กาญจนา นาคสกุล ได้ให้ข้อคิดที่น่าสนใจว่า:

“ถ้าจะกำหนดว่าเรียกปลาไม่ได้เพราะไม่ใช่ปลา ก็คงเรียกขนมจีนไม่ได้เพราะไม่ใช่ขนม เรียกหูฉลามไม่ได้เพราะไม่ใช่หู”

ตัวอย่างสัตว์น้ำที่มักถูกเรียกนำหน้าว่า “ปลา”

1. ปลาหมึก (Squid): สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง จัดอยู่ในไฟลัมมอลลัสกา

2. ปลาวาฬ (Whale): สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม

3. ปลาโลมา (Dolphin): สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม

4. ปลาดาว (Starfish): สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง

การเรียกชื่อสัตว์น้ำเหล่านี้ ไม่ว่าจะมีคำว่า “ปลา” นำหน้าหรือไม่ ขึ้นอยู่กับบริบทของการสื่อสาร หากเป็นการสนทนาทั่วไปเพื่อความเข้าใจ การใช้คำตามความนิยมถือเป็นเรื่องที่ยอมรับได้ แต่หากเป็นบริบททางวิชาการ การละคำว่าปลาไว้อาจจะเหมาะสมกว่า ไม่ว่าจะเรียกพวกมันว่าอะไร คุณสามารถมาสัมผัสความน่ารักของสัตว์โลกใต้ทะเลเหล่านี้ได้ที่ Phuket Aquarium

• จัดทำโดย

  นักวิชาการประมงปฏิบัติการ
  ศูนย์วิจัยทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งทะเลอันดามันตอนบน

  ---

  เอกสารอ้างอิง

  • สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

  • กองสารสนเทศและเทคโนโลยีการสำรวจทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง

  • สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง